Αποτυχία γονιμοποίησης: ποιες μπορεί να είναι οι αιτίες;
Η εξωσωματική γονιμοποίηση περιλαμβάνει την απομόνωση των ωαρίων από τις ωοθήκες κατά την ωοληψία ώστε στην συνέχεια να μπορούν οι κλινικοί εμβρυολόγοι να γονιμοποιήσουν τα ωάρια με τα σπερματοζωάρια του συντρόφου στο εργαστήριο ή αλλιώς in vitro. Υπάρχουν δύο μέθοδοι γονιμοποίησης στο εργαστήριο:
- Κλασική γονιμοποίηση (IVF): αυτή η μέθοδος περιλαμβάνει την πρόσμιξη του επεξεργασμένου σπέρματος με τα ωάρια της συντρόφου σε ειδικό καλλιεργητικό τρυβλίο και είναι η μέθοδος που προτιμάται όταν δεν υπάρχει σοβαρό ιστορικό που αφορά στην ποιότητα του σπέρματος.
- Μικρογονιμοποίηση (ICSI): με αυτή την τεχνική το σπερματοζωάριο τοποθετείται απευθείας μέσα στο κυτταρόπλασμα του ώριμου ωαρίου από τον εμβρυολόγο. Η μικρογονιμοποίηση χρησιμοποιείται όταν συντρέχει ένας ή περισσότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα του σπέρματος, όπως είναι η χαμηλή συγκέντρωση, η χαμηλή κινητικότητα και η παρουσία σοβαρών δυσμορφιών στα σπερματοζωάρια. Επίσης χρησιμοποιείται για σπερματοζωάρια που απομονώνονται από βιοψία ορχικού ιστού. Τέλος, έχει εφαρμογή όταν χρησιμοποιούνται αποψυγμένα ωάρια για γονιμοποίηση ή αν υπάρχει ιστορικό χαμηλής ή αποτυχημένης γονιμοποίησης με την κλασική μέθοδο γονιμοποίησης.
Τι είναι η αποτυχημένη γονιμοποίηση;
Την επόμενη μέρα της ωοληψίας, οι κλινικοί εμβρυολόγοι ελέγχουν πόσα από τα ωάρια έχουν γονιμοποιηθεί φυσιολογικά. Αν κανένα από τα ωάρια δεν έχει γονιμοποιηθεί τότε μιλάμε για αποτυχημένη γονιμοποίηση. Σε περίπτωση που λιγότερο από 30% των ώριμων ωαρίων έχει γονιμοποιηθεί τότε μιλάμε για χαμηλή γονιμοποίηση.
Η συχνότητα να εμφανιστεί αποτυχημένη γονιμοποίηση σε προσπάθεια κλασικής γονιμοποίησης (IVF) είναι 5-10% των κύκλων, ενώ σε προσπάθεια ICSI είναι 2-3% των κύκλων. Για ένα ζευγάρι ή μια γυναίκα η εμπειρία ενός τέτοιου συμβάντος μπορεί να είναι ιδιαίτερα τραυματική, οπότε είναι πολύ σημαντικό οι ενδιαφερόμενοι να ενημερώνονται κατάλληλα εκ των προτέρων ώστε να είναι προετοιμασμένοι σε περίπτωση που συμβεί κάτι τέτοιο. Αν προκύψει αποτυχημένη γονιμοποίηση και πριν οι ενδιαφερόμενοι σκεφτούν να ξεκινήσουν ένα νέο κύκλο διέγερσης για επόμενη προσπάθεια συστήνεται μία συνάντηση για συμβουλευτική με το ζευγάρι ή την γυναίκα μαζί με τον ιατρό και τον εμβρυολόγο ώστε να μπορέσουν να οδηγηθούν ως ομάδα σε κάποια έγκυρα συμπεράσματα για το τι μπορεί να έφταιξε και τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να μειώσουμε την πιθανότητα αποτυχημένης γονιμοποίησης στο μέλλον.
Αποτυχημένη ή χαμηλή γονιμοποίηση μετά από IVF
Η εναλλακτική σε μια τέτοια περίπτωση είναι να δοκιμάσουμε ένα νέο κύκλο με ICSI. Συνήθως η τροποποίηση αυτή στο πρωτόκολλο βελτιώνει τα ποσοστά γονιμοποίησης αν και υπάρχει μια πιθανότητα της τάξης του 4% να αποτύχει ξανά η γονιμοποίηση, ακόμα και με μια τόσο επεμβατική μέθοδο. Είναι πολύ σημαντικό να προσδιοριστεί η αιτία της υπογονιμότητας του ζεύγους πριν χρησιμοποιηθεί η μέθοδος ICSI σε έναν νέο κύκλο διέγερσης. Μια καλή αρχή είναι να εξερευνήσουμε πιθανά προβλήματα με το σπέρμα χρησιμοποιώντας πιο εξειδικευμένες αναλύσεις όπως είναι ο κατακερματισμός του DNA ή/και το οξειδωτικό stress αλλά και οι ανευπλοειδίες σπέρματος.
Αποτυχημένη ή χαμηλή γονιμοποίηση μετά από ICSI
Συνήθως αυτό συμβαίνει λόγω σοβαρού ανδρικού παράγοντα, όπως είναι για παράδειγμα ένα δείγμα με παρουσία μόνο ακίνητων σπερματοζωαρίων. Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα ειδικό τεστ (Hypo-Osmotic Swelling test – HOS test) που επιτρέπει στον εμβρυολόγο να ανιχνεύσει εκείνα τα σπερματοζωάρια που είναι βιώσιμα μέσα σε έναν πληθυσμό ακίνητων σπερματοζωαρίων, ή αν χρειαστεί να προταθεί η λύση της βιοψίας όρχι από όπου ενδεχομένως να απομονώσουμε κινούμενα σπερματοζωάρια.
Αποτυχημένη γονιμοποίηση που οφείλεται στα ωάρια
Σε αυτές τις περιπτώσεις η αιτία εντοπίζεται συνήθως στην προχωρημένη ηλικία της γυναίκας ή στον μικρό αριθμό ωαρίων που συλλέγονται κατά την ωοληψία ή και στο συνδυασμό των δύο.
Σε ένα μικρό ποσοστό περιστατικών όπου υπάρχει ικανοποιητικός αριθμός ωαρίων και το δείγμα σπέρματος είναι φυσιολογικό μπορεί πάλι να προκύψει αποτυχία στην γονιμοποίηση ή χαμηλό ποσοστό γονιμοποίησης. Αυτό ενδέχεται να οφείλεται σε αποτυχημένη ενεργοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο (oocyte activation failure) για διάφορους λόγους όπως είναι: η ποιότητα του ωαρίου (μορφολογικές ανωμαλίες), η αποτυχία του κυτταροπλάσματος του ωαρίου να ωριμάσει πλήρως, και η αποτυχία του ωαρίου να αναγνωρίσει το σπερματοζωάριο προκειμένου το τελευταίο να δεσμευτεί στην διάφανη ζώνη, να την διαπεράσει και να συνεχίσει την διαδρομή του προς το κυτταρόπλασμα (αυτό το τελευταίο αφορά μόνο σε περιστατικά IVF).
Μέχρι στιγμής, υπάρχουν διάφορες τεχνικές για να υπερπηδήσουμε το εμπόδιο της αποτυχημένης ενεργοποίησης του ωαρίου. Η πιο συνηθισμένη μέθοδος είναι η τεχνητή ενεργοποίηση ωαρίου (artificial oocyte activation) με την χρήση ειδικού καλλιεργητικού που περιέχει calcium ionophore. Το εργαστηριακό μας πρωτόκολλο περιλαμβάνει την τοποθέτηση των ώριμων ωαρίων μετά το ICSI σε ειδικό καλλιεργητικό πλούσιο σε calcium ionophore για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, το οποίο θεωρητικά ενεργοποιεί την αλυσίδα γεγονότων που χρειάζονται για να μπορέσει το ωάριο να ξεκινήσει την διαδικασία γονιμοποίησης. Σε κάποιες περιπτώσεις η τεχνική αυτή φαίνεται να βελτιώνει τα αποτελέσματα γονιμοποίησης σε σύγκριση με προηγούμενους αποτυχημένους κύκλους.
Οι κλινικοί εμβρυολόγοι της Fertilia είναι δίπλα σας για να σας καθοδηγήσουν στα επόμενα βήματα έπειτα από έναν κύκλο προσπάθειας που δεν είχε την έκβαση που όλοι θα θέλαμε. Τα εργαλεία που μας προσφέρει η επιστήμη είναι πλέον πολλά και είμαστε διατεθειμένοι να χρησιμοποιήσουμε ότι θεωρείται επιστημονικά έγκυρο και τεκμηριωμένο για την επίτευξη αυτού του μοναδικού στόχου: την δημιουργία μιας νέας ζωής.
**της Χαρίκλειας Παπανίκου – Senior Kλινική Εμβρυολόγος και Υπεύθυνη εργαστηρίου Fertilia