Διατήρηση γονιμότητας σε ογκολογικούς ασθενείς: άνδρες, έφηβους και παιδιά

Η φυσιολογική λειτουργία του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήματος βασίζεται στην σωστή λειτουργία του άξονα υπόφυσης/υποθαλάμου/όρχεων. Οι ορμόνες που παράγουν αυτοί οι αδένες ρυθμίζουν ο ένας τη λειτουργία του άλλου και όγκοι κατά μήκος αυτού του άξονα, μπορούν να  επηρεάσουν σημαντικά την σπερματογένεση. Επιπλέον, όταν ο καρκίνος αναπτύσσεται στους όρχεις, είτε ως πρωτογενής, είτε ως μεταστατικός, μπορεί να καταστρέψει τμήμα του ορχικού ιστού, να προκαλέσει φραγμούς εμποδίζοντας την μετάβαση του σπέρματος, να παράγει ορμόνες που εμποδίζουν την φυσιολογική σπερματογένεση και να προκαλέσει αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος με αποτέλεσμα τον τραυματισμό των πρόγονων κυττάρων. Κατά συνέπεια, ασθενείς με καρκίνο είναι πολλές φορές υπογόνιμοι ως αποτέλεσμα του προβλήματος υγείας τους με  ολιγοσπερμικά  ή αζωοσπερμικά δείγματα.

Η κρυοσυντήρηση σπέρματος για την διατήρηση της γονιμότητας προτείνεται σε άνδρες που δεν έχουν δημιουργήσει ακόμα την δική τους οικογένεια. Αποτελεί την μόνη λύση για αυτούς που θέλουν να ξεκινήσουν κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης σε σύντομο χρονικό διάστημα χωρίς να περιμένουν την διόρθωση της σπερματογένεσις (λόγω π.χ. αυξημένης αναπαραγωγικής ηλικίας της συντρόφου), ενώ επιβάλλεται για τους ασθενείς στους οποίους η σπερματογένεση ενδέχεται να  μην ανακάμψει μετά το τέλος της θεραπείας.

Η κρυοσυντήρηση σπερματοζωαρίων γίνεται μετά από εκσπερμάτιση (αποχή 2-3 ημερών), ενώ για τις περιπτώσεις αζωοσπερμίας πρέπει να πραγματοποιηθεί βιοψία όρχεων (TESE ή microTESE). Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται σε χειρουργείο υπό μέθη, είναι σχετικα ανώδυνη,  ενώ συνήθως ο ασθενης  παίρνει εξιτήριο την ίδια μέρα. Αμέσως μετά την βιοψία ακολουθεί προσεκτικός έλεγχος των ιστοτεμαχίων για την ανεύρεση σπερματοζωαρίων  και κρυοσυντήρηση.

Η διατήρηση των δειγμάτων σπέρματος στους -197 °C, στην υπερσύγχρονη Μονάδα Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (Μ.Ι.Υ.Α.) Fertilia, εγγυάται την ασφάλεια και τη διατήρηση της αρχικής ποιότητας των δειγμάτων μέχρι τη χρήση τους. Δεν έχει βρεθεί ότι ο χρόνος κρυοσυντήρησης των σπερματοζωαρίων επηρεάζει την γονιμοποιητική τους ικανότητα, όταν στο δείγμα βρεθούν κινητά σπερματοζωάρια μετά την απόψυξη. Η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής ανακοίνωσε πρόφατα την δυνατότητα παράτασης της  κρυοσυντήρησης ανά 5 έτη, χωρίς ανώτατο χρονικό όριο.

Μετά το τέλος της θεραπείας, η επανάκαμψη ή μη της σπερματογένεσης εξαρτάται από τις πιθανές βλάβες που έχουν προκληθεί από το πρόβλημα υγείας καθώς και από τις ιατρογενείς παρεμβάσεις που έχουν ως στόχο τη θεραπεία, όπως η χημειοθεραπεία, η ακτινοβολία, το είδος των φαρμάκων και η διάρκεια χορήγησης τους. Επίσης σημαντικό ρόλο παίζουν η ηλικία του ασθενή και το είδος των κυττάρων που καταστρέφονται , όσο πιο πρώιμα κύτταρα (π.χ. σπερματογόνια στα αγόρια και στους προέφηβους) τόσο μεγαλύτερη και μονιμότερη η βλάβη. Στην περίπτωση των παιδιατρικών καρκίνων, όπου η σπερματογένεση δεν έχει ακόμα ξεκινήσει, η μόνη επιλογήείναι η κρυοσυντήρηση  σπερματογόνιων κυττάρων (Spermatogonia Stem Cells-SSC). Δυστυχώς η ωρίμανση των κυττάρων αυτών σε σπερματοζωάρια, καθώς και οι μελέτες για την ασφάλεια της χρήση τους, βρίσκονται ακόμα σε πειραματικό στάδιο εγείροντας ηθικά διλλήματα.

Τέλος θα πρέπει να τονιστεί ότι για την εξασφάλιση της ποιότητας και της ασφάλειας των δειγμάτων, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η έγκαιρη παραπομπή σε Μ.Ι.Υ.Α., αμέσως μετά τη διάγνωση και πριν την έναρξη θεραπείας.

Σήμερα στην Ευρώπη περίπου 50% των ασθενών με καρκίνο θα επιβιώσουν για 10 έτη ή περισσότερο και  η  αναλογία αυτή αυξάνεται κατά 3% κάθε χρόνο . Ενήλικες που θεραπεύτηκαν από παιδιατρικούς καρκίνους ή μετά από ασθένεια στην ενήλικη ζωή τους, θεωρούν τη  διατήρηση της γονιμότητας τους πολύ σημαντική για την ποιότητα ζωής, τη ψυχική τους υγεία και τις μελλοντικές τους σχέσεις και θα ήθελαν να γνωρίζουν τις επιλογές τους, πριν την έναρξη της θεραπείας.

Τα αυξημένα ποσοστά επιβίωσης και οι αξιόπιστες μέθοδοι διατήρησης του σπέρματος δημιουργούν ολοένα και περισσότερο, την ανάγκη για σωστή ενημέρωση σχετικά με τις επιλογές κρυοσυντήρησης σπέρματος, όπως και για εύκολη πρόσβαση σε αξιόπιστες Μ.Ι.Υ.Α., όπως η Fertilia. Σήμερα, οι ασθενείς με καρκίνο, έχουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την γονιμότητας τους και να τεκνοποιήσουν στο μέλλον, με ασφάλεια και υψηλά ποσοστά επιτυχίας.

*Ελισάβετ Χατζηιωάννου, Κλινική Εμβρυολόγος, Αναπληρώτρια Υπεύθυνη Εργαστηρίου Fertilia